Co to jest dziecięca wyobraźnia? Jaki jest jej obszar? Gdzie leży granica między światem rzeczywistym, a światem, który sobie dziecko wyobraża? Są to pytania, na które trudno znaleźć oczywistą odpowiedź. Wyobraźnia dziecięca jest tak ogromna i nieprzewidywalna, że ciężko jest jednoznacznie określić, czym właściwie jest. O dziecięcej wyobraźni można by pisać książki i to nie tylko teoretyczne, ale również niezwykłe bajki, baśnie, a nawet powieści fantasy albo science fiction. Nieraz słyszymy od dzieci nadzwyczajne historie, czasem wręcz absurdalne, ale pojawia nam się „lampka” w głowie, aby na pewno nie zdarzyło się coś podobnego.

            Wspierając rozwój fantazji dziecięcej musimy pamiętać, aby zabawy dziecka dbały o jego wszechstronny rozwój, nie zapominając przede wszystkim o świetnej zabawie. Bardzo często widzimy charakterystyczny podział ról chłopców i dziewczynek podczas zabawy. „Małe kobietki” zazwyczaj bawią się w przyjmowanie jakiejś roli (zamieniają się w mamę, panią nauczycielkę, księżniczkę), „mali mężczyźni” z kolei odgradzają pewne miejsce w sali i przestrzegają, żeby nikt nie mógł do nich wejść, a kto się odezwie ten zbudzi potwora, który mieszka w ciemnej jaskini. Nierzadko wyobraźnia podpowiada nam łagodniejsze rozwiązania, niż straszliwe potwory, czy niebezpieczne zwierzęta. Rodzice, zastanawiają się wtedy, czy jest to jeszcze dziecięca wyobraźnia, czy już kłamstwo. Spokojnie, jeśli dziecko zachwyca się Spidermanem i nie chce na przykład skakać przez okno, by ratować świat, albo wykonywać inną równie niebezpieczną czynność, możemy się tylko cieszyć. Nawet mocno ubarwione historie, które nie krzywdzą innych, nie zrzucają odpowiedzialności na nikogo, są efektem wyższego stopnia rozwoju, analizowania faktów, przypuszczeń. Wyobraźnia wspomaga bowiem kreatywność i twórcze myślenie.

            Wyobraźnia bazuje na tym, co dziecko dookoła siebie dostrzega i poznaje. Kształtowanie jakichkolwiek wyobrażeń malucha o świecie, przedmiotach, ludziach, czy sytuacjach dokonuje się na podstawie zdobytej przez niego wiedzy. Nabyta wiedza jest tak zmodyfikowana przez umysł dziecka, aby powstało coś zupełnie innego, ale zarazem indywidualnego i niezwykłego, jednocześnie przedstawiającą jego niezależność. Istnieją oczywiście granice tego poznania. Należałoby czasem zwrócić uwagę na przykład na bohaterów bajek, które oglądają nasze pociechy. Dzieci posiadają trudności z oddzieleniem świata bajek od tego, co realne. Efektem tego może być, że nasz maluch będzie chciał walczyć z mocami ciemności lub latać nad miastem jak Batman. Dlatego warto poczekać z takimi bajkami do okresu późno przedszkolnego, bądź w ogóle je wykluczyć. Działanie fantazji u dziecka bardzo łatwo można dostrzec w dziecięcych lękach, czy fobiach. Kiedy maluch usłyszy bajkę o „Czerwonym Kapturku”, „Trzech świnkach”, czy „Wilku i siedmiu koźlątkach” może panicznie zacząć się bać wilków, ponieważ są one utożsamiane ze złem.

            Około 10-20 miesiąca życia dziecka mogą się już pojawiać pierwsze przejawy wyobraźni,  na przykład kiedy szukają przedmiotu, który został usunięty z ich pola widzenia. Kolejnym etapem w rozwoju nasz pociech jest naśladowanie zwykłych, codziennych czynności (np. wchodzenie w rolę mamy karmiącej dziecko). W wieku 3 lat maluch zazwyczaj potrafi już odróżnić to, co dzieje się naprawdę, od tego, co aranżuje w zabawie jako sytuację „na niby”. W tym okresie wyodrębniają się również dwie płaszczyzny: marzenia i fantazje oraz zdarzenia i zjawiska realne. Do około 5. roku życia maluchy często posiadają bujną mimowolną wyobraźnię. W późniejszym czasie ten proces ten się porządkuje, a fantazja przejawia się między innymi ekspresją artystyczną podczas prac plastycznych, czy konstrukcyjnych. Nie powinno się hamować wyobraźni dziecka. Pomoże mu ona w przyszłości w rozwiązywaniu problemów, analizowaniu, szukaniu przyczyn i przewidywaniu skutków działań. Pozwoli także oderwać się od rzeczywistości w trudnych chwilach, ułatwi wyjaśnienie lęków i obaw oraz pozwoli osiągnąć realizację planów.

            Dziecięcą wyobraźnię kształtują kreatywne i twórcze zabawy. Są to na przykład: swobodne zabawy dla dzieci, dbające o jego rozwój; klasyczna zabawa w teatr lub odgrywanie scenek,  ról; zabawa w tworzenie bajki, dokończenia zdań „Dawno, dawno temu...”; twórcza wizualizacja (zabawa przy dźwiękach muzyki, dziecko wyobraża sobie różne rzeczy sytuacje wsłuchując się w muzykę); tworzenie prac plastycznych nie narzucających konkretnej techniki; tworzenie słów; zabawy typu „Co by było gdyby psy potrafiły latać...?”; zabawy naśladowcze, pantomima; rysowanie abstrakcyjnych i bajkowych postaci i przedmiotów; opowiadanie historyjek na podstawie rysunku; zabawy z chustą animacyjną.

Marta Kasperek